.:Kaльци:.

Кальцийн нэгдэлүүдээс байгалд хамгийн их тархсан нэгдлүүд нь:гантиг, шохойн, шулуу, гөлтгөнө, CaSo ,2H2O , зэрэг болно. Кальци нь Ca3(Po4)2 байдлаар фосфорит апатит амьтны эс зэрэгт агуулагдаж байдаг.Мөн хөрс усны найрлагад кальцийн фосфат байдаг.
Үйлдвэрт6 жингийн хэсэг Кальцийн хлоридийг 1 жингийн хэсэг кальцийн фторидтой хольж хайлмалаас нь электролизоор кальцийг гарган авдаг.Кальцийн фторидийг кальцийн хлоридын хайлах температурыг багасгах зорилгоор нэмж өгдөг.
Кальци нь мөнгөлөг цагаан, хатуувтар,хөнгөн (d=1.55г/см3) чанарын метал хайлах ба буцлах темпэратур нь шүлтийн металаас их болно.Кальци агаарт исэлддэг тул түүнийг битүү саванд их төлөвт керосин дотор хадгалана.Ерийн нөхцөлд Кальци нь галлогэнтэй нэгдэхээс гадна хүхэр , азот , нүүрстөрөгчтэй халалтаар нэгдэнэ.

Ca+Cl2=CaCl2 3CA+N2=Ca3N2
Ca+S=CaS Ca+2C=CaC2

Кальци устай урвалд орж устөрөгчийг ялгаруулна.


Ca+2H2O=Ca(OH)2+ H2|
Kaльцийг агаарт халаахад шатаж кальцийн оксидийг үүсгэнэ.

2Ca+O2=2CaO


Kaльци нь устөрөгчтэй Kaльциин гидрид (CaH2 ) нүүрстөрөгчтэй кальцийн карбидыг (CaC2)
үүсгэнэ. Kaльциин гол нэгдэл нь байгаль дээр элбэг тохиолддог шохойн чулуу юм.Химийн найрлагаараа шохойн чулуу шохой гантиг нь Kaльциийн карбонат юм.Шохойн чулууг барилгийн материал болгож ашиглахаас гадна CaO , CaO2 гарган авхад хэрэглэнэ.Мөн металлургийн үйлдвэрт их хэмжээгээр хэрэглэдэг. Манай оронд Зүүнхараа , Шохоин цагаан
булаг Мааньт зэрэг газар шохойн чулууны баялаг орд бий. Үйлдвэрт шохой болон шохойн чулууг 1000-2000C -д шатааж кальцийн оксидыг гарган авна.

Кальцийн оксидийг түүхий шохой гэж нэрлэдэг.Түүхий шохой нь устай эрчимтэй нэгдэж кальцийн гидрооксид үүсгэнэ.Техникт Kaльцийн гидроксид унтраасан шохой гэж нэрлэнэ.Унтраасан шохойг элс , устай хольсон холимогийг барилгийн буюу шохойн уусмал гэнэ.Үүнийг барилгад хэрэглэдэг.Шохойн уусмал нь нүүрсхүчлийн хийг шингээн Kaльциин карбонат гаргадаг.
Ca(OH)2+ CO2(aгаараас)=CaCo3 + H2O
Унтраасан шохой нь цагаан өнгөтэй хатуу бодис усанд бага зэрэг уусдаг (20C-д 1л усанд 1.6г уусна) Унтраасан шохойг усанд уусгасан уусмалыг шохойн ус гэнэ. Энэ нь шүлтийн шинжтэй.Шохойн усний дундуур нүүрсхүчлийн хийг нэвтэрүүлбэл булингартах бөгөөд удаан нэвтрүүлбэл булингар нь арилна.

Ca(OH)2+ CO2 = CaCO3| + H2O
CaCO3+H2O+ C2O=Ca(HCO3)2

Кальц танд дутагдвал ямар шинж тэмдгүүд илрэх вэ?

Дэлгэрэнгүй дээр дарж дэлгэрэнгүй уншин уу?
1. Бага насны хүүхдүүдэд голдуу витамин Д дутагдсанаас кальц гэдэсний ханаар шимэгдэх нь багасч улмаар хүүхдийн нурууны болон хөлийн ясны хэлбэр алдагдах, нуруу муруйх, хөл майга болдог ба мөн түүнчлэн хүүхдүүд өндөр болохгүй байх ба шүдний паалан хэврэгшиж амархан шүд цоорох шинжүүд илэрнэ.
2. Ид өсвөр насны хүүхдүүдэд кальцийн хэрэгцээ ихэсдэг ба энэ үед шаардлагатай кальциа яснаас авснаас хүүхэд хөлийн шилбээр өвдлөө, яс янгинаж өвдлөө, шөрмөс татлаа гэх мэтээр зовиурладаг ба энэ үед манай монголчууд “ өндөр болох гэж байгаа юм” гэж хэлдэг.
3. Шилжилтийн насны ба насанд хүрсэн тамирчид ерөнхийдөө их эрүүл байдаг. Хэдий тийм боловч тэд спортын дасгал сургуулилт хийх явцдаа гэмтэл авах магадлал өндөр байдаг. Тэд хэт их дасгал сургууль хийдэг . Жин хасах үед тэд хөлсөөр их хэмжээний эрдэс бодисуудаа алддаг. Маш их дасгал хөдөлгөөн хийдэг ба хоолоо хасдаг тамирчид менструальны цикл өөрчлөгдөх ба ясны янз бүрийн өөрчлөлтүүд гарч ирдэг ба тэмцээний болон дасгал сургуулилтын үеэр бэртэж гэмтэх нь ихэсдэг.
4. Жирэмсний өмнө, явцад, дараа
Жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн өөрийн биед төдийгүй түүний хүүхдэд кальц маш чухал. Кальц нь эхийн биеэс гадна хэвлийд өсөн томорч хүүхдэд хэрэгтэй тул эхийн кальцийн эрэлт хэрэгцээ нэмэгддэг. Жирэмсний явцад сүүлийн 3 сард эхээс хүүхдэд өдөрт 270 мг кальц зөөвөрлөгддөг байна. Иймээс эх болон хүүхдэд илүү нэмэлтээр кальц хэрэгтэй болдог. Америкийн Анагаах ухааны нийгэмлэгээс хамгийн сүүлд хийсэн 14 судалгаанд хийсэн дүгнэлтээс харахад өдөрт 1500 – 2000 мг кальц хүнсний нэмэлтээр хэрэглэж байсан эмэгтэйчүүд жирэмсний хожуу хордлогоор өвдөх болон хугацаанаасаа өмнө төрөх магадлал буурч байсан байна.
Ихэнх жирэмсний олон найрлагатай витаминууд нь 200 мг орчим кальцийг агуулдаг. Тэгвэл жирэмсэн эмэгтэйд хоногт 1500 мг кальц шаардлагатай. Тиймээс нэмэлтээр кальцийн бэлдмэл уух шаардлагатай.
Хөхний сүү хамгийн чухал тэжээллэг бодисууд болон дархлааны факторуудыг агуулсан нярай хүүхдийн хамгийн гайхамшигтай хоол юм. Эхийн сүү бий болоход зайлшгүй эрч хүч ба шим тэжээл хэрэгтэй болдог. Тиймээс хөхүүл эхэд өдөрт 500 калори илүү шаардлагатай болдог. Иймээс хөхүүл үед жирэмсний витаминуудыг үргэлжлүүлэн уух хэрэгтэй болдог. Жирэмсний витаминууд нь хоногийн кальцийн хэмжээг нөхөж чадахгүй учраас нэмэлтээр кальц уух хэрэгтэй болдог. Жирэмсэн болон хөхүүл үед кальц дутагдсанаар үс унах, хумс хугарамтгай болох, шүд цоорох, буйл үрэвсэх, шүд үйрэх гэх мэт шинжүүд илэрнэ.

Тахианы єндєгний хальс-vнэгvй кальц

Тахианы єндєгний хальсны 90 хувь нь биед амархан шингэдэг карбонат кальци бєгєєд бие организмд чухал хэрэгцээтэй бvх бичил элементvvд байдаг, vvнд зэс, фтор, тємєр, марганец, молибден, фосфор, хvхэр, кремный, цайр зэрэг нийт 27 элемент. Эрдэмтэд єндєгний хальсыг судалж, шинжилгээ хийжээ.
Тvvний бvтэц хvний яс ба шvдний бvтэцтэй адилхан гэнэ. Тvvнээс гадна ясны чємгийг бэхжvvлдэг тул ялангуяа цацраг идэвхт хордлогын vед тун чухал.

Хvvхдvvд болон томчууд єндєгний хальсыг хэрэглэвэл яс хэврэгжих, vс хугарах, буйлнаас цус гоожих, єтгєн хатах, уцаартай болох, нойргvйдэл, астм зэрэг євчнийг эмчилдэг байна. Жирэмсэн vед, 1-6 насны хvvхдvvд, мєн єсвєр наснаас 20 нас хvртлээ тvvнийг хэрэглэвэл нэн тустай.
Кариес, сээр нурууны євчнєєс сэргийлэх, томчууд ялангуяа хижээл насныхан остеопорозоос сэргийлэн жилд хоёр удаа єндєгний хальсыг жижиглэж идэх хэрэгтэй. Оны эхэнд кальцийн солилцоо удааширсан vед тvvнийг хэрэглэвэл их ашигтай.
Хэрэглэх арга
Єндгийг савантай бvлээн усанд сайн угааж, зайлна.
Хvvхдэд єгєх бол буцалж буй усанд 5 минут дvрнэ. Єндєгний хальсыг зориуд ариутгах шаардлага бараг байдаггvй. Хоногт 1,5-3 граммыг єглєєний цайтай хамт иднэ.

Sir Humphry Davy ба J. J. Berzelius

Jons Jacob Berzelius(1779-1848)Кальцийг нээн илрүүлхэд гол нөлөө болсон химичид.

Sir Humphrey Davy(1779-1848)



Sir Humphry Davy (Сир Хампри Дави)
Төрсөн Он сар:1778 он 12 сарийн 17 Их британ, Корнвал, Пэнзанс
Үхсэн: 1829 5сарийн 29 (50 насалсан) ,Швеицарь , Жэнэв
Үндэстэн: Британ
Мэргэжил: Химич
Төгссөн сургууль: Royal Society, Royal institution
Алдаршал:Элекролиз , сода , кали , кальци , магнэ , бари , бром,
Нөлөөлсөн:Micheal Faraday

Jons Jacob Berzelius(Жонс Жаоб Бэрзэлиүс)
Төрсөн: 1779 оны 8 сарийн 20 Швэдийн Остэрготланд Вавэрсүнда д төрсөн
Үхсэн: 1848 оны 8 сарийн 7 Швэдийн Стохолм
Оршин суусан: швэд
Үндэстэн: Швэд
Мэргэжил: Химич
Төгссөн сургууль: Каролина дээд сургууль
Докторийн зөвлөх: Жохан Афзэлиүс
Оюутанууд: Жамес Финлэе Вэйр Жонстон Хэнрик Рөүс
Алдаршил:Тэнцвэрийн хууль
Химийн тэмдэглэл
Силикон
Силицум
Дориум
Сэриүм

Швэдийн химич байсан ба Жон Далтон , Антойн Лавойсер нартай хамт ажилдаг байсан.

Цусний биохимийн шинжилгээ.Кальц

Кальц нь(Ca , Calcium ) хүний биед ихээр агуулагддаг органик бус элемент.
Кальцийн ач холбогдол
Кальци нь биологийн хувьд хүний биед олон чухал үүрэг гүйцэтгэдэг, үүнд:
зүрхний хэвин хэмнэлийг тогтоон барих зүрхний судасний
судасний системийн хэвийн ажиллагааг хангах
-төмрийн солилцоонд оролцдог, фэрмэнтийн идэвхийг зохицуулдаг
-мэдрэлийн солилцоонд оролцдог, фэрмэнт идэвхийг зохицуулдаг.
-мэдрэлийн системийн хэвийн үйл ажиллагааг хангахад , мэдрэлийн импульсийг
дамжуулхад оролцдог.
-фосфор , кальц 2 нь ясийг бат бэх шүдийн эрүүл байлгадаг.
-цусны бүлэгнэлд оролдог эсийн гадаргийн нэвчэмтгий чадварийг зохицүүлдаг
-дотоод шүүрлийн зарим булчирхайн үйл ажиллагааг хэвийн болгодог
-нойргүйдлээс салахад тусладаг
-булчингийн агшилтанд оролцдог

Кальци нь хүн биенд хоол хүнснээс шингээгдэн ороод ясанд солилцоонд ороод
бөөрөөр дамжин гадагшуулагддаг.

Паратгормон г.м дааврууд болон кальцитриол буюу витамин Д3 нь кальцийг
шингэлт, гадагшлуултыг зохицүүлж байдаг. Кальцийг шингээхийн тулд хүний
биенд хангалттай хэмжээний Д амин дэм агуулагдаж байх ёстой.

Кальцийн цусан дахь хэвийн хэмжээ
Хүний биед дэх дийлэнх кальц буюу 99% шүд , ясанд байдаг бол ердоо 1% нь цусний
сийвэнд агуулагддаг.Цусанд кальц нь дараах байдлаар байдаг , Үүнд:

-чөлөөт буюу ионжсон кальц
-кальцийн лактат , кальцийн фосфат г.м кальцийн нэгдлүүд
-альбуминтай холбогдсон кальци

хүний цусанд 2.15-2.50моль/кальц агуулагаж байхийг хэвийн гэж үзнэ.

Насанд хүрсэн хүн өдөрт 1гр орчим кальцийг хоолоороо авч байх ёстой гэж
үздэг.

Насанд хүрсэн өдөрт 1гр орчим кальцийг хоолоороо авч байх ёстой гэж үздэг.
Кальци нь ээдэм сүү сүүн бүтээгдэхүүн бяслаг шош самар хушга наран цэцгийн
самар ногоон өнгөтэй хүнсний ногоо сармис зэрэг бүтээгдэхүүнд агуулагддаг.Гэхдээ
шоколад , их хэмжээний өөх тос үр тариа зэрэг нь кальцийн шингэлтэнд саад болдог.

Кальц

Кальци бол (Ca) гэж тэмдэглэгддэг атомийн дэс дугаар нь 20 , химийн элемэнт юм.Үүний атоммасс нь 40.078 аму. Кальци нь саарал шүлттэй газарын метал ба , газарийн цардас дээр массаараа хамгийн элбэг байдагаараа 5т ордог элемент юм.Мөн кальци нь сода, хлор,магне , хүхэрийн дараа орж , массаараа далайнусний ионийг хайлуулж чаддаг 5дахь элемэнт мөн.
Кальци нь амьд организм бүр тодруулбал кальцийн ионий хөдөлгөөн Ca²⁺ ба цитоплазмийн гаднах эсийн торний үйл явцийн амин гол зүйл мөн юм. Чухал матерал нь яс болон дунгийн гол эрдэс болдог,кальци нь олон амьтнуудад массаараа элбэг хамгин элбэг байдаг.


Түүх
Кальци нь шохой гэсэн утгатай calsic гэдэг латин үг юм.Кальци нь 19р зууний эхээр
Ancient Romans нь кальци оксид болох шохойг бэлдэж байсанаар алдартай болсон.
975 онийг хүртэл кальцийг хугарсан ясанд оруулхад ашиглаж байсан.Сир Хумпрэ Дави
шохой болон мөнгөн усний оксидийг хольж цахилгаан катион гаргаж авахад хүртэл энэ нь Англид 1808 он хүртэл тусгаарлагдаагуй.Дави Шведийн химич Jöns Jakob Berzelius ба Понтин нар кальцийг шохойний катионийг мөнгөн ус уруу нэгтгэх гэж буй талаар сонсоод
кальцийг салгах гэж өөрийнхөө толоо оролдож үзсэн.Тэр бүхэл амидралийнхаа турш элэктрөлизтэй ажилсан ба мөн Сода , Кали , Магнэ Бром, ба Бариг нээж илрүүлж задалсан.
Кальциин метал нь 20р зууний эх хүртэл маш том хэмжүүр байгаагүй.